خسوف در فرهنگ دينى

مهتاب گرفتگی پدیده ى علمی و نجومى است. خسوف زمانی بوجود مى آيدکه آفتاب، زمین و مهتاب به صورت کامل در یک خط قرار بگیرند. طوريكه ماه در فاز کامل ( بدر ) و در حال عبور از بخشی از سایه زمين باشد.

سایه زمین در واقع از دو قسمت مخروطی شکل درست شده است که یکی در داخل دیگری قرار دارد. بخش خارجی یا نیم سایه،‌ منطقه‌ ى است که زمین فقط قسمتی از پرتو‌های آفتاب را مسدود می‌کند و مانع از رسیدن آنها به مهتاب می‌شود. در مقابل بخش درونی یا قسمت سایه، ناحیه‌ای است که زمین مانع از رسیدن تمام پرتوهایی می‌شود که از آفتاب به مهتاب می‌رسد.

سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن یک میلیون و 380 هزار کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود چهل هزار کیلومتر نسبت به مبدا متوسط تغییر می‌کند. خسوف زمانی اتفاق می‌افتد که مهتاب وارد مخروط سایه زمین شود.

در گذشته، انسان ها بدليل عدم پيشرفت هاى علمى در اين عرصه، برداشت هاى خرافى از پديده خسوف و كسوف داشتند. قبل ار اسلام بسیاری از اقوام به هنگام مهتاب گرفتگی، طبل و دهل می کوبیدند، تا اژدهای غول پیکری که به گمان آنان درصدد بلعیدن مهتاب هستند، بترسانند. یهودیان به هنگام خسوف بر طبل می کوبیدند به تصور اینکه، ماه این صدا را می شنود و می ترسد و آشکار می گردد. ظهور اسلام این سنتهای جاهلی را دگرگون ساخت.

در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روز وفات فرزندش ابراهیم، کسوف روی داد. مردم تصور کردند که گرفتگی خورشید در اثر وفات فرزند پیامبر است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای از بین بردن این افکار موهوم و خرافی بلافاصله جنازه فرزند خویش را رها کردند و در برابر مردم قرار گرفتند و پس از حمد و ثنای خداوند فرمودند:

«ای مردم! آفتاب و مهتاب دو آیت از آیات الهی هستند (نشانه ای از نشانه های قدرت و عظمت پروردگارند) بفرمان او جریان دارند و از او اطاعت می کنند و برای مرگ یا حیات کسی کسوف روی نمی دهد. هرگاه خسوف و کسوف پدید می آید نماز بگذارید.» آنگاه پیامبر به همراه مردم نماز آیات خواندند.

چرا بايد نماز خواند و بخدا روى كرد؟
زيرا نماز انسان را به قدرت لایزالی پیوند می دهد که نه تنها تمام هستى مخلوق و در يد بلاكيف و با تدبير او در جريان اند بلكه همه مشکلات و سختی ها برای او سهل و آسان است. چنین احساسی موجب می شود که انسان در برابر حوادث و امور سهمناک، ترس و شکست و زبونی را از خود دور گرداند و با اتصال به قدرت لایزال الهی و اقرار به ربوبیت پروردگار، آگاه، شکیبا و نیرومند گردد.

لذا اقامه نماز به هنگام خسوف و کسوف و …، نشانة خضوع و خشوع انسان است در برابر عظمت پروردگار و هم درخواست و دریافت آرامش و اطمینان قلبی از درگاه رب جلیل است.

از عبدالله بن عمر (رض) روایت است : «لما کسفت الشمس علی عهد رسول الله صلی الله علیه و سلم نودی : إن الصلاة جامعة» (متفق علیه)
یعنی: «وقتی خورشید گرفتگی در زمان پیامبر صلی الله علیه و سلم ندا داده شد که : إن الصلاة جامعة».

از عایشه رضی الله عنها روایت است : «خسفت الشمس فی حیاة النبی صلی الله علیه و سلم، فخرج إلی المسجد فصل الناس وراءه فکبر، فقرأ رسول الله صلی الله علیه و سلم قراءة طویلة، ثم کبر، فرکع رکوعا طویلا، ثم قال : سمع الله لمن حمده، فقام و لم یسجد، و قرأ قراءة طویلة، هی أدنی من القراءة الأولی، ثم کبر و رکع رکوعا طویلا، و هو أدنی من الرکوع الأول، ثم قال سمع الله لمن حمده، ربنا و لک الحمد ثم سجد، ثم قال فی الرکعة الآخرة مثل ذلک، فاستکمل أربع رکعات فی أربع سجدات وانجلت الشمس قبل أن ینصرف» (متفق علیه)

یعنی: «در زمان پیامبرصلی الله علیه و سلم خورشید گرفتگی روی داد، و پیامبرصلی الله علیه و سلم به مسجد رفت، و مردم پشت سر او صف بستند؛ سپس پیامبرصلی الله علیه و سلم الله اکبر گفت و قرائتی طولانی خواند؛ سپس با گفتن الله أکبر به رکوع رفت و رکوع را طولانی نمود، سپس سمع الله لمن حمده گفت و ایستاد به سجده نرفت، بلکه قرائتی طولانی که از قرائت اول کوتاهتر بود، خواند؛ سپس الله أکبرگفت و رکوعی طولانی نمود که از رکوع اول کمتر بود سپس فرمود : سمع الله لمن حمده ربنا و لک الحمد، سپس به سجده رفت و رکعت دوم را مثل رکعت اول خواند، تا اینکه چهار رکوع را با چهار سجده (در دو رکعت) کامل کرد و قبل از آنکه سلام دهد خورشید، نمایان شد».

عليرغم پيشرفت هاى آشكار علمى و معارف مبين دينى در اين زمينه، تا هنوز كه هنوز است در ميان برخى از مسلمانان، تصورات خرافى و نادرستى از اين پديده هاى علمى وجود دارد. در حاليكه بايد اين گونه رويداد هاى علمى و طبيعى ما را به شناخت بيشتر و بهتر عظمت پروردگار واقف كند. آن عظمتى كه در نظم لطيف و نظام پيچيده كائنات نهفته است و هيچ تفاوت و نقصى در آن وجود ندارد و به يد بل كيف الهى سامان يافته و جريان دارد.