صبر و بردبارى نبى كريم (ص)

صبر و حوصله و گذشت در هنگام قدرت و صبر در برابرسختی‌ها، از ویژگی‌هایی بود که الله متعال رسول گرامی را به آن پرورش داده بود. از هر فرد بردبار، لغزشی سر می‌زند وبرخورد نادرست و خطایی به جای می‌ماند؛ اما پیامبر گرامی به رغم آزار و اذیت فراوانی که می‌کشید، فقط بر صبر و شکیبایی ایشان افزوده می‌شد و هرچه بیشتر از سوی جاهلان زیاده روی مشاهده می‌کرد، بر بردباریش افزوده می‌گشت.
حضرت انس مى‌گوید: با پیامبر اکرم قدم مى‌زدم. ایشان ردایی نجرانى که حاشیه‌اى ضخیم داشت، پوشیده بود. دراین اثنا، مردى بادیه نشین به آن جناب رسید و ردایش رامحکم کشید، طورى که من به گردن پیامبر اکرم نگاه کردم و اثر حاشیه ردا را که به شدت کشیده بود، دیدم؛ سپس آنمرد گفت: دستور بده تا از مال الله که در اختیار توست، به منهم چیزى بدهند. پیامبر گرامی به او نگاه کرد و تبسم فرمود ودستور داد تا به او هم چیزى بدهند. [متفق علیه]

همچنین هنگامى که پیامبر اکرم از غزوه حنین برمى‌گشت، تعدادى بادیه نشین به دنبالش آمدند و از ایشان درخواست مال نمودند، تا جایى که آن جناب را مجبورساختند زیر درختى برود؛ آنان ردایش را ربودند. پیامبر اکرم بلند شده و فرمود: ردای مرا بدهید، اگر به عدد این درختان خاردارنعمت نزدم می‌بود، آنرا میان شما تقسیم می‌کردم، و مرا نه بخیل ونه بسیار دروغ پرداز و نه بزدل می‌یافتید». [صحیح بخاری (2821)]

بلی این است راه و روش پیامبر گرامی در تعامل با مردم تازه وارد به اسلام با نرمی و ملایمت. و بدون شک این شیوه یکی ازبهترین شکل‌های تربیت و آموزش خوب، و شناخت مصلحت‌هاو دفع مفاسد است.
هنگامی که صحابه کرام فردی را دیدند که اشتباه کرد ودچار لغزش شد، به غیرت آمدند و برای باز داشتنش از انجام منکر، مبادرت ورزیدند و این حق آن‌ها بود؛ اما الگوی صبر وبردباری، رسول گرامی آن‌ها را به خاطر نادانی آن فرد وپیامدهای ناگوار آن، از بروز هرگونه واکنشی بازداشت.

حضرت ابوهریره می‌گوید: مردی بادیه نشین در مسجد ادرارکرد؛ مردم برخاستند تا او را تنبیه کنند. پیامبر گرامی فرمود: «او را به حال خودش رها کنید و یک سطل آب روی ادراراو بریزید؛ زیرا شما مأموریت دارید که آسان بگیرید، نه سخت». [صحیح بخاری (220)]

متأسفانه امروزه بسیاری از مردم در امر دعوت عجله می‌کنندو می‌خواهند زود نتیجه بگیرند؛ در حالی که پیامبر اکرم اینگونه نبود. باید دانست که انتقام گرفتن به خاطر خود درمسیر دعوت، نقص و عیب شمرده می‌شود. به همین خاطربسیاری از حرکت‌ها دچار شکست می‌شوند؛ زیرا مشکلات فوق دامنگیر افراد آن‌ها می‌گردد، پس صبر و تحمل کجاست؟ و باید بدانیم که پیامبر اکرم با صبر و بردباری ومبارزه طولانی، پس از سالیان زیاد سرانجام به آرزویش رسید.

ما نیز باید لحظاتی به برخوردهای رسول اکرم با مشکلات فکر کنیم تا شاید از تأسی جستن به پیامبر گرامی، در برابر اذیت و آزار مردم صبر کنیم و با آنان با نرمی و بردباری برخورد نماییم و اگر کار نیکی انجام دادند،آن‌ها را تشویق کنیم و روحیه خوشبینی را در دل‌ هایشان غرس نماییم.

بلی، صبر و بردباری توشه پرهیزگاران، وسیله دعوت‌گران، و راه توانمندی و اقتدار در زمین، و بالآخره گنج کم‌یابی است که خیر فراوان در آن نهفته است، بدون صبر، نصر وپیروزی، و پیشوایی در زمین، و قیادت و رهبری مردم ناممکن است، چرا که صبر و بردباری مانع غضب شده و نفس را هنگام شتاب و بی‌پروایی اداره می‌کند، صبر و شکیبایی محبت را به میان می‌آورد، عزم را قوی، و فکر و اندیشه را راسخ و پخته می‌سازد، خلاصه اینکه صبر و بردباری نعمتی بزرگی است که الله تعالی به بنده که خواسته باشد، ارزانی می‌نماید، چنانکه درحدیث شریف آمده: «وَمَنْ يَصْبِرْ يُصَبِّرْهُ اللهُ، وَمَا أُعْطِيَ أَحَدٌ مِنْعَطَاءٍ خَيْرٌ وَأَوْسَعُ مِنَ الصَّبْرِ». 

«وآنکه خود را به صبر وادارد، الله متعال به وی توفیق صبر می‌دهد، و برای هیچکس بخشش وعطایی بهتر و وسیع‌ تر از صبر داده نشده است». [صحیح مسلم(۱۰۵۳)] 

ازینرو هوشیاران و خردمندان، و فرمانروایان و بزرگان تاریخ معنای صبر را درست درک نموده بودند، حضرت عمر فاروق فرموده است: «وَجَدْنَا خَيْرَ عَيْشِنَا بِالصَّبْرِ». «خوبی‌های زندگی خویش را در صبر و پایداری دریافتم». [صحیح بخاری معلقاً باب الصبر عن محارم الله].

و حضرت علی می‌فرماید: «صبر و شکیبایی سواره‌ای است که هرگز نمی‌لغزد». [مدارج السالکین ۲ /۱۵۸].

رسول گرامی به صبر و گذشت دستور می‌داد
ابوهریره می‌گوید: «مردی نزد پیامبر اکرم آمد و ازهمسایه‌اش شکایت کرد. پیامبر اکرم فرمود: صبر کن (وهمسایه‌ات را تحمل کن) آن مرد چندین بار دیگر برای شکایت ازآزار و اذیت همسایه‌اش نزد آن جناب آمد (و در آخرین بار) پیامبر اکرم به وی فرمود: برو اسباب و وسایل زندگی‌ات را درکوچه بینداز! و آن مرد نیز چنین کرد، مردم که او را در این حالت می‌دیدند علت این کار را از وی جویا می‌شدند و او در جواب حالت اذیت و آزاری که از همسایه به او رسیده بود، بازگو می‌کرد، مردم با شنیدن آن، همسایه‌اش را نفرین می‌نمودند و می‌گفتند: الله او رافلان و فلان … کند، همسایه (که متوجه اشتباه خود شده بود) نزداو آمد و گفت: به خانه‌ات برگرد، از این پس هرگز از جانب من حرکتی نامناسب و آزاردهنده نخواهی دید». [سنن ابوداود (5153) وصحیح سنن ابی داود (4292)].

نمونه‌ای از صبر و شکیبایی پیامبر اکرم در ایام حج:
حج خود نوعی از جهاد بشمار می‌رود، لذا پیامبر اکرم دراین جهاد انواعی از صبر را در یک وقت و زمان مراعات نموده برای امت به عرض گذاشت.
صبر و تحمل آنجناب در برابر زحمت و مشقت رهبری وقیادت مردم بدون احساس خستگی و رنجش و عدم برخورد زشت با رعیت، امریست که هوش و خرد را به حیرت و شگفت می‌آورد که نیازی به ذکر دلیل ندارد، زیرا هر انسان با خرد اگر در بزرگی مسؤولیت و حال آنجناب در حج با دقت نظر اندازد، درخواهدیافت که ایشان نمونه‌ای از صبر و تحمل و شکیبایی در برابرمردم و رعیت، در تاریخ بشریت‌است.
و اگر در بزرگی وظیفه و مسؤولیتی که بدوش داشتند نظرافگنده شود درخواهیم یافت که ایشان از یکسو بنده پرتلاش وحریص برانجام عبادات و قربات با عاجزی و فروتنی و اظهارخواری به الله تعالی بود، که مناسک حج را با وجه احسن و اکمل ادا می‌نمودند، و از سوی دیگر رهبر و قاید مردم، با خبر از حال واحوال رعیت بوده، و در راه اتحاد و همبستگی آنان کوشا بودند. ایشان معلم و مرشد جمعیت بی‌شماری از مردم بودکه آن‌ها رابسوی پیروزی، خیر و صلاح دنیا و آخرت دعوت می‌نمود، قلبعزیز‌شان به خاطر ابلاغ و رسانیدن دعوت و رسالت الهی با وجه احسن؛ سخت در تپش می‌بود.

پیامبر گرامی نمونه و الگو و مورد توجه مردم بود، هر فردی ازحجاج منتظر گفتار ایشان بودند، تا مانند ایشان عمل نموده و خط سیرشان را بپیمایند.
علاوه بر آن زحمت، تکالیف و مشکلات حج آن زمان به هیچکس پنهان نبوده و وسایل راحت و سهولتی که امروز متوفر است، در آنزمان اصلاً وجود نداشته است، در چنین حالت مردیکه سنش بیشتر از شصت سال است و نُه همسر و سایر ضعیفان وناتوانان ازخویشان‌شان نیز در رکاب ایشان قرار داشتند،رعایت و مسؤولیت همه آنان را از یک جهت، و رهبری و زمامداریامت را از جهت دیگر به عهده داشت.
علاوه بر آن حضور ناتوانان مانند بیماران، زنان، کودکان وبزرگسالان با ایشان ایجاب می‌کرد تا از لطف و مهربانی ودلسوزی آنجناب برخوردار گردیده وجویای احوال آنان باشد. باوجود این‌همه ایشان حقیقتاً انسان با عظمت بودکه از صبر وتحمل بی‌ مثالى در این موسم برخوردار بود، و چه بسا زحمات وسختی‌ها را در رهبری و قیادت امت متحمل شدند و همه رعیت رادر قلب و مسیر واحد جمع نمودند.
پس هر کسی که رسول گرامی را رهبر و مقتدای خودمی‌داند، باید از راه و روش ایشان پیروی نموده صبر و تحمل و همت را در همه عرصه‌های زندگی خویش پیشه کند، همان‌گونه که پیامبر گرامی ما ج آن را در تمام عرصه‌های زندگی خویش عملی نمودند، زیرا ایمان راستین همانا صبر و بردباری و گذشت است والله متعال با صابران است، و مزدشان را در مقابل صبرشان کاملو بدون حساب می‌دهد، و چون ایشان بر زحمت و مشقت وتکالیف دنیا و طاعات الهی ثابت قدم و استوار باشد، و ازبی‌قراری و شکوه و ناله و شکایت و غضب برحذر باشد که هیچ دست‌آوردی ندارد، و چون آنجناب با مردم همیشه آمیخته وپیوسته باشد و برآزار و اذیت آنان صابر و بردبار باشد، و گذشت نماید، طوری که فرموده است: «الْمُؤْمِنُ الَّذِي يُخَالِطُ النَّاسَ، وَيَصْبِرُعَلَى أَذَاهُمْ، أَعْظَمُ أَجْرًا مِنَ الْمُؤْمِنِ الَّذِي لَا يُخَالِطُ النَّاسَ، وَلَا يَصْبِرُعَلَى أَذَاهُمْ». 

«اجر و پاداش مؤمنی که با مردم آمیخته و پیوسته بوده و بر اذیت آن‌ها صبر می‌نماید، بیشتر و بزرگ‌تر از مؤمنی است که از مردم دوری جسته و آزار و اذیت آن‌ها را تحمل نمی‌تواند». [سنن ابن ماجه: ۴۰۳۲ ].
خلاصه اینکه پیامبر گرامی الگوی صبر و شکیبایی بود. ایشان قبل از بعثت در مقابل اعمال زشت و بت‌پرستی قومش صبرپیشه می‌کرد. همچنین ایشان پس از علنی شدن دعوت در مقابل عذاب و شکنجه مشرکان مکه و نفاق منافقان مدینه صبور و بردباربود، ایشان نمونه والای صبر و شکیبایی در از دست دادن نزدیکان بودند. همسرشان خدیجه ل و همه فرزندانش به جزفاطمه در دوران حیاتش از دنیا رفتند. همچنین ابوطالب عموى پيامبر در دوران حساس بعثت در مکه از دنیا رفت. عموی دیگرش، حمزه در غزوه احد به شهادت رسید. ایشان در همه این موقعیت‌ها صبور و خویشتندار بود. 

انس بن مالک می‌گوید: به همراه پیامبر اکرم به نزد ابوسیف القین شوهر دایۀ ابراهیم؛فرزند پیامبر گرامی رفتیم. پیامبر گرامی ابراهیم را برداشت وبویید. بار دیگر که به خانه ابوسیف رفتیم، ابراهیم، آخرین لحظات زندگی‌اش را می‌گذراند. اشک از چشمان رسول الله سرازیر شد. عبدالرحمن ابن عوف گفت: ای رسول الله! شما هم گریه می‌کنید؟ رسول اکرم فرمود: «ای ابن عوف، گریه کردن، نشانۀ شفقت و مهربانی است». و همچنانکه اشک می‌ریخت، فرمود: «چشم‌ها، اشک می‌ریزد و دل اندوهگین است ولی ما سخنی که موجب عدم خوشنودی الله شود به زبان نخواهیم آورد. و ما بخاطر جدایی تو، ای ابراهیم! غمگین هستیم». [صحیح بخاری (1303)].

درود الله (ج)، ملائك و مؤمنان باد بر آن رسول مكرم !