شفقت و مهربانی پیامبر گرامی بر کودکان

برطرف کردن این نیاز عاطفی در سنین پایین‌تر ضرورت بیشتری دارد. کودکان بیشتر به توجه و محبت دیگران حساس هستند. بنابراین، پیامبر گرامی با کودکان خیلی مهربان بودند و این ابراز محبت و مهربانی با کودکان از ویژگی‌های بارز ایشان جبود.
وقتی صفحات سیره عملی و رفتار فردی و اجتماعی پیامبرگرامی را ورق بزنیم درمی یابیم که مملو از مهر و رحمت وعطوفت است.

از جمله موارد قابل توجهی که در سیره اخلاقی پیامبر گرامی نقل شده، شفقت به کودکان است. در صحیحین از انس بن مالک س نقل شده است که وقتی پیامبر اکرم از کنار کودکان عبور می‌کردند به آنان سلام می‌کرد. [متفق علیه]

شاید بسیاری از مردم گمان کنند که چون کودکان کوچک ترند باید همیشه آنان به بزرگترها سلام کنند، در حالی که آموزش آداب اجتماعی آنان بر عهده بزرگتره است.

پیامبر گرامی با وجود علوّ مقام و درجاتشان، در برخورد باکودکان با خوش خلقی و حتی در بسیاری از موارد، مزاح وشوخی برخورد می‌کرد. در روایتی انس س می‌گوید: «كَانَ النَّبِيُّصَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَحْسَنَ النَّاسِ خُلُقًا، وَكَانَ لِي أَخٌ يُقَالُ لَهُ أَبُوعُمَيْرٍ – قَالَ: أَحْسِبُهُ – فَطِيمًا، وَكَانَ إِذَا جَاءَ قَالَ: «يَا أَبَا عُمَيْرٍ، مَافَعَلَ النُّغَيْرُ» نُغَرٌ كَانَ يَلْعَبُ بِهِ» [متفق علیه]. 

(رسول الله بااخلاق‌ترین مردم بود، من برادرى داشتم که به او ابوعمیر گفته مى‌شد ـ مى‌گوید: گمان مى‌کنم گفت: از شیر جدا شده بود ـ مى‌افزاید: وقتى که رسول الله مى‌آمد و او را مى‌دید،مى‌فرمود: «أبو عمير، مَا فَعَلَ النُّغَيْرُ»، «ابوعمیر گنجشکک چه شد؟» مى‌گوید: وى گنجشکی داشت که با آن بازى مى‌نمود).

روش پیامبر گرامی و برخورد ایشان با خورد و بزرگ بافرزانگی و حکمت بود. ایشان با بزرگان و خوردسالان با نرمی ومهربانی رفتار می‌نمود. عبد الله ابن مسعود از دیدارمحبت‌آمیز پیامبر گرامی با خود این‌گونه سخن می‌گوید: «كُنْتُأَرْعَى غَنَمًا لِعُقْبَةَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ، فَمَرَّ بِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِوَسَلَّمَ وَأَبُو بَكْرٍ، فَقَالَ: » يَا غُلَامُ، هَلْ مِنْ لَبَنٍ؟ » قَالَ: قُلْتُ: نَعَمْ،وَلَكِنِّي مُؤْتَمَنٌ، قَالَ : » فَهَلْ مِنْ شَاةٍ لَمْ يَنْزُ عَلَيْهَا الْفَحْلُ؟ » فَأَتَيْتُهُبِشَاةٍ، فَمَسَحَ ضَرْعَهَا، فَنَزَلَ لَبَنٌ، فَحَلَبَهُ فِي إِنَاءٍ، فَشَرِبَ، وَسَقَى أَبَابَكْرٍ، ثُمَّ قَالَ لِلضَّرْعِ: «اقْلِصْ» فَقَلَصَ، قَالَ: ثُمَّ أَتَيْتُهُ بَعْدَ هَذَا، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، عَلِّمْنِي مِنْ هَذَا الْقَوْلِ، قَالَ: فَمَسَحَ رَأْسِي، وَقَالَ: » يَرْحَمُكَ اللهُ، فَإِنَّكَ غُلَيِّمٌ مُعَلَّمٌ»» [مسند احمد (3598)]. 

«گوسفندان عقبه بن ابی معیط را می‌چراندم. پیامبر اکرم و ابوبکر ازکنار من گذشتند. آن جناب فرمود: ای پسر! نزد تو شیر یافت می‌شود؟ گفتم: آری. ولی امانت هستند. فرمود: آیا گوسفندی هست که اصلاً شیر نداشته باشد؟ من بزی را نزد ایشان آوردم. دستی بر پستان‌هایش کشید و آن را در ظرفی دوشید و علاوه براینکه خودشان نوشید به ابوبکر نیز داد و سپس به پستان گفت: جمع شو و آن جمع شد. ابن مسعود می‌گوید: نزد ایشان آمدم وگفتم ای رسول الله! از این سخن به من بیاموزید. پس دستی برسرم کشید و فرمودند: «الله بر تو رحم نماید؛ تو پسری دانسته‌ای هستی».

سخنان پیامبر گرامی به عبدالله بن مسعود تأثیر بسزایی داشت «الله بر تو رحم کند؛ تو پسری دانسته‌ای هستی» اوبعدها از دانشمندان برجسته و علمای صحابه قرار گرفت.
عاطفه و شفقت بی‌نظیر:
انسان‌های سنگدل، شفقت را نمی‌شناسند و مهر و عاطفه دردل‌هایشان جایی ندارد، اما کسی که الله متعال به او قلبى مهربان مانند قلب رسول الله عنایت کرده، رحمت، سراسر وجودش را فرا می‌گیرد.
آنجناب هنگامی که فرزندشان ابراهیم فوت نمود، اشک از چشمان مبارک سرازیر شد؛ در این وقت عبدالرحمن بن عوف س گفت: ای رسول الله! شما هم گریه می‌کنید؟! فرمودند: «ای ابن عوف! این، نشانه مهربانی است». و همچنانکه اشک می‌ریخت، فرمود: «چشم‌ها اشک می‌ریزد و دل اندوهگین است، ولی سخنی که موجب نارضایتی الله شود، به زبان نمی‌آوریم و ما به خاطر جدایی تو ای ابراهیم! غمگین هستیم». [صحیح بخاری (1303)]

شفقت و مهربانی رسول الله تنها در مورد خویشاوندانشان نبود؛ بلکه شامل عموم مسلمین نیز می‌شد. بطور مثال اسماءدختر عمیس همسر جعفر می‌گوید: رسول الله وارد خانه من شد و فرزندان جعفر را صدا کردند، پس دیدم در حالی که اشک‌هایشان سرازیر است، آن‌ها را می‌بوید. گفتم: ای رسول الله! آیا از جعفر به شما خبری رسیده است؟ «فرمودند: بلی؛امروز جام شهادت را نوشید».

اسماء می‌گوید: ما با گریه بلند شدیم؛ سپس آن جناب برگشت و فرمود: «برای خانواده جعفر غذا درست کنید؛ زیراآن‌ها به این حادثه مشغولند». [طبقات ابن سعد (8/220)، و سنن ابن ماجه (1610)]

اینک که با گوشه‌ای از اخلاق پیامبر بزرگ اسلام بویژه شفقت و مهربانی شان با کودکان آشنا شدیم، شایسته است که ایشان را الگو قرار دهیم. بخصوص که ما، در زمانی زندگی می‌کنیم که احساس محبت نسبت به کودکان کم شده است و از آن احترامی که باید برخوردار باشند، برخوردارنیستند. باید بدانیم که آن‌ها، پدران و مادران فردا و مردان وزنان آینده امت اسلامی خواهند بود.
ملاحظه می‌کنیم که چگونه پیامبر اکرم با اخلاق و رفتار نیک شان به دل‌ها راه پیدا می‌کند و طوری برخورد می‌نمایدکه کودکان نیز ایشان را دوست می‌دارند، به ایشان احترام می‌گذارند و جایگاهشان را می‌دانند.
این شاگرد رسول اکرم، صحابی بزرگوار انس وقتی ازکنار کودکان می‌گذشت، به آنان سلام می‌کرد و می‌گفت: پیامبر اکرم این کار را انجام می‌داد. [صحیح بخاری (6247)]

طوریکه همه می‌دانیم کودکان خوی و خواص خودشان رادارند و با حرکات و بازی زیاد، باعث خستگی انسان می‌شوند،اما پیامبر گرامی اسلام هرگز خشمگین نمی‌شد و آنان راسرزنش نمی‌کرد؛ بلکه با آن‌ها به نرمی برخورد می‌کرد و آرامش خویش را حفظ می‌نمود.

در عهد نبوت معمولا مردم بچه‌هایشان را نزد پیامبر جمی‌آوردند و آن جناب برای آنان دعای خیر می‌فرمود. ام المؤمنین عایشه می‌گوید: یک روز کودکی را آوردند و او، بر لباس پیامبر اکرم ادرار کرد. آن جناب مقداری آب بر روی لباسشان ریختند. [صحیح بخاری (222)]

ابوهریره می‌گوید: رسول الله زبان شان را برای حسن بن علی بیرون می‌آورد و او، با دیدن زبان آن جناب خوشحال می‌شد. [صحیح ابن حبان (6975) و سلسلة الأحادیث الصحیحة (70)]

انس س می‌گوید: پیامبر اکرم ج با زینب دختر ام سلمه لشوخی می‌کرد و به او می‌گفت: ای زُوینب! ای زوینب! وچندین بار این سخنش را تکرار می‌کرد. [ صحیح الجامع (5025)]

آری! شفقت و مهربانی پیامبر اکرم شامل حال کودکان می‌شد؛ حتی آن هنگامی که در عبادتی بزرگ بسر می‌برد. آنجناب در حال نماز، نوه شان امامه را بر دوش داشت؛ هنگامیکه بر می‌خاست، او را بر می‌داشت و هنگامی که می‌خواست سجده کند، او را بر زمین می‌گذاشت. [صحیح بخاری (516) وصحیح مسلم (543)]

محمود بن ربیع می‌گوید : خوب به یاد دارم زمانی راکه پنج ساله بودم و رسول الله اندکی آب از دلوی برداشت وپس از مضمضه آب را بر چهره‌ام پاشید. [صحیح بخاری (77) وصحیح مسلم (394)]

ابن عباس می‌گوید: روزی پشت سر رسول اکرم برمرکب سوار بودم که فرمود: «پسرم! چند کلمه به تو می‌آموزم: الله را حفظ کن، الله تعالی تو را حفاظت خواهد کرد؛ الله را حفظ کن،اوتعالی را پیشرویت می‌بینی (در کارها به تو کمک می‌نماید)؛هرگاه چیزی می‌خواهی، از الله بخواه، و هرگاه طلب کمک می‌نمایی، از الله درخواست کمک نما». [سنن ترمذی (2516)]

درود الله (ج)، ملائك و مؤمنان باد بر آن رسول مكرم !