مناظره امام ابوحنيفه(رح) با فرقه هاى جهميه و مشبهه

جَهمیه:
جهميه از فرقه‌های‌ متقدم‌ اسلامی‌ و پیروان‌ جَهم‌ بن صَفوان‌ ( متوفىٰ ٢١٨ هجرى قمرى) می‌باشند.
جهميه ميگفتند: انسان در كارهايش مجبور است و بر هيچ چيزى توانايى ندارد و صفات بارى تعالىٰ را انكار مى كردند.

جهم بن صفوان قائل به مخلوق بودن قرآن بود. امام ابوحنيفه اين ديدگاه او را رد نموده است. ابن مبارك پيش امام ابوحنيفه آمد. امام از او پرسيد: اين شخص كه ميان شما آمده كيست؟
ابن مبارك پاسخ داد: مردى است به نام جهم. امام گفت: چه ميگويد؟ ابن مبارك گفت: ميگويد قرآن مخلوق است.
امام ابو حنيفه گفت:
(كَبُرَتْ كَلمة ً تخرج من أفواههم إن يقولون إلا كذبا) سوره كهف، آيه ٥
ترجمه: سخن بزرگی از دهانشان خارج می‏شود، آنها فقط دروغ می‏گویند!
و گفت: هر كه قرآن را مخلوق بداند، مبتدع است و از عقيده ى او و نماز پشت سر او نهى كرد.

مشبهه:
مشبهه فرقه ى بودند كه الله تعالىٰ را به مخلوق تشبيه مى كردند. و صفات الله را بر صفات مخلوق قياس ميكردند. از امامان مشبهه، مقاتل بن سليمان بن بشر خراسانى است. وى در اثبات صفات غلو كرد و در مقابل، جهم بن صفوان در انكار صفات غلو مى نمود.

ذهبى ( در تذكرته الحفاظ ١٦٠،٥٩) ميگويد: در خراسان جهم بن صفوان ظاهر شد و به تعطيل صفات پروردگار عز وجل و مخلوق بودن قرآن فراخواند. در مقابل، در خراسان مقاتل بن سليمان مفسر ظاهر شد و در اثبات صفات مبالغه نمود. حتىٰ كه خدا را جسم مى دانست.

امام ابوحنيفه در رد وى گفته است: در خراسان دو گروه از هم بدتراند: جهميه و مشبهه. و مى فرمود: دو ديدگاه خبيث از مشرق آمده است.

امام ابوحنيفه در رد بدعت تشبيه ميگويد: ( لايشبه شياً من الاشياءِ من خلقه و لا يشبهه شى ًٌ من خلقه) منبع الفقه اكبر

جهم بن صفوان صفات الله را نيز نفى ميكرد. امام ابوحنيفه در اين باره ميگويد: خدا جهم بن صفوان و مقاتل بن سليمان را بكُشد!
اين در نفى افراط نمود و آن ديگرى در تشبيه افراط كرد!