تعصب در آئينه قرآن !

نويسنده: محمد عارف منصورى

علما براى تعصب دو انگيزه اساسى مطرح نموده اند ، يكى عشق و علاقه مفرط به خوديها، دوهم نفرت و انزجار از ديگرى. كه تعصب زاده همين عشق و نفرت كوركورانه است. آنچه در اين ميانه قربانى ميشود، حق و عدالت است.
قران در دو آيه جداگانه ، محتواى تعصب را با بيان ظريف از هم تفكيك مينمايد.
آيه ١٣٥ سوره نساء ميفرمايد:
﴿ يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوْ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا(135) ﴾
( اى مومنان همواره و پيوسته، قيام كننده كان و ايستاده گان به عدالت و گواهان و شاهدان براى خدا باشيد، هر چند به زيان خود، والدين، خويشاوندان تان باشد، خواه فقير يا غنى باشد. خدا نسبت به اينها سزاوار تر است، پس پيروى (و تكيه بر تمايل و تشخيص فردى) هواى نفس نكنيد، تا عدالت نگهداريد. و اگر از بيان حق خود دارى كنيد، خدا به هر آنچه كنيد آگاه است.)
در اينجا به مومن تاكيد ميشود كه در همه امور، هدف و غايت تان را عدالت، اما رويكرد و جهت تان را بسوى خدا انتخاب كنيد. يعنى با انگيزه خدايى، عدالت را بپا داريد، نه غير آن. هر چند در مغايرت با منافع و تمايل شخصى، فاميلى و گروهى تان باشد. زيرا رويكرد بخدا سزاوارتر است نسبت به روى آوردن به غير آن. در غير اينصورت از برپايي عدالت باز مى مانيد.
در اينجا با هشدار، حمايت تعصب آميز از بستگان ( فاميل، قوم ، سمت، حزب و …) را نهى ميكند .
در آيه ٨ سوره مائده ميفرمايد:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ (8)
( اى مومنان در راه خدا پايدار و استوار بوده و شاهد و الگوى عدالت، راستى و درستى باشيد. مبادا دشمنى با گروهى به بى عدالتى وادار تان كند، عدالت كنيد كه به تقوا نزديكتر است و از خدا پروا كنيد كه او به آنچه ميكنيد آگاه است.
در اين آيه با اندكى تقدم و تاخر در مقدمه آيه قبلى، تاكيد ميشود كه در هر حركت و قيامى، هدف تان خداوند باشد و در اين مسير، الگو ها و نمونه هاى عدالت باشيد. يعنى با انگيزه خدايى الگو و اسوه عدالت باشيد. مبادا تعصب نسبت به گروهى شما را از اين مسير منحرف نمايد، پايدارى در عدالت نمائيد كه به تقوا نزديكتر است. رعايت پروردگار را كنيد كه او به هر چه ميكنيد ، آگاه است.
در آيه اول كه بحث حمايت تعصب آميز از خود و بستگان ( فاميل، قوم ، حزب ، مليت،…..) مطرح است ، با قيام كنند كان به عدالت و الگو و نمونه الهى بودن ، آغاز ميشود ، اما در آيه دوهمى كه موضوع دشمنى ديگرى مطرح است با قيام كننده گان براى خدا و الگو و شاهد عدالت بودن، تاكيد شده است.

در روشنى اين آيات است كه پيامبر بزرگ اسلام به صراحت به مسلمين ميگويد: هركسى به سوى تعصبات فراخواند،از ما نيست، و هر كسى كه از روى تعصب مبارزه و نبرد كند از ما نيست و هر كه با تعصب بميرد از ما نيست. و با اين ارشاد روشن و قاطع، چهارچوب عملكرد مؤمن را مشخص ميكند.